Regelmatig, wanneer ik in de oude boerderij van Openluchtmuseum de Locht een rondleiding geef aan kinderen krijg ik dezelfde vraag:”En waar is nou de wc?” Een hoogst interessant onderwerp natuurlijk!
In de tweede helft van de 19e eeuw werden menselijke- en dierlijke uitwerpselen nog beschouwd als waardevolle meststof voor de landbouw. Die werden opgevangen en bewaard in de potstal, in het alleroudste gedeelte van de boerderij. De bewoners deden hun behoefte in de vrije natuur, op een mesthoop of op een emmer die ze daarop ledigden, ze hadden geen andere mogelijkheid. Naderhand kwam “het gemak”, een primitief toilet met een opvangmogelijkheid. Het woord gemak is afkomstig van “op zijn gemak erbij gaan zitten”. Hiervan hebben we in ons museum diverse voorbeelden.
In de woonkeuken staat voor baby’s een kinderstoel met in de zitting een potje met een deksel erop. Onder de trap staat voor peuters en kleuters een “gemakskistje”, met een pot erin. In de woonkeuken en ook in de slaapkamer staat een “kakstoel”, met een emmer erin. Men had weinig last van gêne en ging er gezellig bij zitten. Dat was vooral gemakkelijk voor zieken en ouderen, die slecht ter been waren. Je moet er echter nu niet meer aan denken….! In de opkamer staat een emaillen po en in het nachtkastje bevindt zich een emmer. Bij deftige mensen was die po van porselein en heette dan een nachtspiegel.
In een hoekje verstopt, op de deel tenslotte, bevindt zich de wc, achter een groene deur met een uitgesneden hartje. Het is slechts een plank, van muur tot muur, met een gat erin en deksel erop. Onder die opening stond de beerton, soms was die rechtstreeks op de beerput aangesloten, anders werd die ton geledigd in de beerput. Die put werd regelmatig leeggeschept met schepemmers om de inhoud hierna te gebruiken voor bemesting. Let ook eens op het “toiletpapier”! Kinderen moesten op woensdagmiddag vóór ze gingen spelen eerst kranten netjes in stukken scheuren. Er ging een touwtje door een stapeltje papier en men had weer een hoeveelheid goed absorberend toiletpapier.
Je ziet, mogelijkheden genoeg en kinderen luisteren aandachtig naar dit boeiende verhaal!
Marlé de Laat
Naar aanleiding van de publicatie van dit verhaal ontvingen we een leuke anekdote van Gérard Achten uit de beginjaren van het museum, toen de ontvangstruimte, de receptie en het restaurant, zich nog in het woonstalhuisje van de boerderij bevonden.
Zijn zus, destijds vrijwilligster, suppoost, trof een hoogbejaard moeke aan op het “gemak” op de deel. Samen met een collega heeft ze haar toen naar de echte WC gebracht. Het bejaarde vrouwtje protesteerde hevig: er was toch niets mis met het “huuske”, dat ze thuis ook gebruikte…! Of zijn zus naderhand de beerton heeft moeten legen en schoonmaken? Jammer, dat vertelt het verhaal verder niet!